Roland Barthes: tekens hebben
denotaties en
connotaties. De eerste staat voor datgene waarnaar direct en zondermeer verwezen wordt, het tweede staat voor alle bijsmaakjes.
'Neger' denoteert in eerste instantie de kleur zwart, vandaar ook een zwart gekleurd mens. Ik denk dat je dat, met een term uit de lexicale semantiek, met een beetje goede wil wel polysemie zou kunnen noemen, waarbij een term naar verschillende, maar onderling sterk verwante zaken kan verwijzen. Al die betekenissen zijn op zich vrij neutraal. Het gaat dan ook om de connotaties.
Als ik 'neger' zeg, dan verwijs ik zelf naar de primaire betekenissen, en in mijn geval naar niets anders dan een zwart gekleurd mens, maar als een ander dat als beledigend opvat, dan krijgt één van de connotaties de overhand. Misschien word ik er dan van verdacht de mens in kwestie te associëren met volstrekt gerechtvaardigde slavernij en raciale inferioriteit. Dit probleem ervaar ik in de praktijk betrekkelijk veel bij het woord 'egoïsme'. Ik gebruik dat woord niet zelden, maar meestal wel in de letterlijke betekenis, terwijl het voor menigeen helaas alleen een negatieve connotatie heeft.
Persoonlijk vind ik dat connotatiespelletjes zowel leuk als dodelijk vermoeiend kunnen zijn. Een patiënt met kanker mag van mij gewoon 'kankerpatiënt' genoemd worden, en liever niet 'een individu die het uitermate ziekmakende en levenskwaliteit verminderende aandoening heeft die men wel "kanker" pleegt te noemen'. Eufemismen bevorderen de communicatie-efficiëntie niet. Idem met negers. Zeg je neger, negride, negroïde of 'mensen met een bruine tint'? Dat laatste is zeker niet duidelijk, omdat de Dravidische mensen in Zuid-India ook bruin zijn, maar geen negers. Je kunt je voorstellen dat dit soort 'spelletjes' al helemaal actueel zijn in landen als Zuid-Afrika. Vroeger kon men het nog hebben over 'kaffers' [erg racistisch], later over 'swarte' [zwarten], en tegenwoordig is de politiek correcte term 'swartmense' [zwartmensen]. Wat dat laatste betreft: tja... Hierdie woord vind ek baie diskriminerend vir die blankes, wat nie blankmense genoem word nie, asof hulle geen mense is nie!
Citeer:
We mogen het woord mongool alleen gebruiken om een mentaal gehandicapt persoon te beschrijven.
Oei. Nu we het toch over tijdverdrijvende hermeneutiek hebben:
Mongool verwijst naar het, vanuit Europees denkbeeld, afwijkende gelaat van de Aziaat, zoals we die kennen uit de centrale delen. Vanuit de connotatie 'afwijkend' is de term verplaatst naar ook Europese mensen die 'afwijkend' zijn. Iemand die mentaal ondergemiddelde capaciteiten heeft een
mongool noemen is dus eigenlijk erg racistisch, en wel op een heel oneigenlijke manier, aangezien het woord niet naar een eigenschap verwijst, maar naar een groep mensen. Overigens waren bepaalde mensen in Noord-India niet van enig negatieve eigenschap bewust, maar waren ze trots zich te mogen beroepen op afstamming van de Mongolen. Ze noemden zichzelf dan ook Mogolen.
Het is allemaal maar relatief.
Terzijde zij opgemerkt dat het niet zelden voorkomt dat juist
neutrale woorden zich ontwikkelen tot negatieve woorden. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij
slecht, gemeen en
wijf, welke in de middeleeuwen neutraal o.a. 'effen' [> beslechten = vereffenen!], 'algemeen/gewoon' en 'vrouw' betekenden.